دایره یا چرخه رنگ ایتن از جمله ابزارهای بسیار مهم جهت رنگ شناسی و استفاده صحیح از رنگ ها میباشد. این دایره توسط یوهانس ایتن، طراح، نقاش، دبیر، نظریه پرداز و نویسندۀ سوییسی در سال 1976 ابداع شد و از آن موقع تا به الان توانسته تاثیرات بسیار زیادی در صنایع مختلف بگذارد.
کسب و کارهایی مانند طراح لباس، دیزاینر، طراح سایت، انیمیشن سازی، برندسازی و بسیاری موارد دیگر که با هنرهای بصری ارتباط مستقیمی دارند، آشنایی با این چرخه بسیار مهم است. رنگ ها یکی از اساس هنرهای بصری محسوب میشود. ممکن است شما طرحی را در زمینه‌ای ببینید که کاملاً جدید و خلاقانه است اما به دلیل استفاده نادرست از رنگ ها در کنار هم، اصلاً زیبا و جذاب نباشد.
علاوه بر ارتباط رنگ ها بایکدیگر، هر رنگ دارای مفاهیم متفاوتی است و میتواند احساسات مختلفی را به انسان منتقل نماید. آشنایی با دایره ایتن و مفاهیم آن میتواند به شما در انتخاب صحیح رنگ ها و چگونگی بکارگیری آنها در کنار هم راهنمایی کند.
چرخه ایتن چیست؟
چرخه رنگی ایتن، دایره‌ای متشکل از 12 رنگ با نحوه قرار گیری ویژه‌ای است. این رنگ ها، طیف گسترده‌ای از رنگ های نور مرئی میباشند که در سه گروه تقسیم میشوند. 1. رنگ های اصلی یا اولیه 2. رنگهای درجه دوم یا ثانویه 3. رنگ های ترکیبی
رنگ های اصلی یا اولیه دایره رنگ ایتن، سه رنگ زرد، قرمز و آبی میباشند. ابن سه رنگ بیشترین حضور را در طبیعت دارند. علاوه بر آن از ترکیب هیچ رنگ دیگری ساخته نشده‌اند و کاملاً ناب میباشند. با اینحال رنگ های بسیاری از ترکیب سه رنگ اصلی بوجود می‌آیند.
رنگ های ثانویه، رنگ هایی میباشند که از ترکیب دو به دوی رنگ های اصلی به مقدار مساوی ایجاد میشوند. تعداد این رنگ ها در دایره ایتن، سه عدد است و بین ۲ رنگ اصلی قرار میگیرند. رنگ های درجه دوم به صورت زیر بدست می‌آیند:
- زرد + قرمز = نارنجی
- قرمز + آبی = بنفش
- آبی + زرد = سبز
رنگ های ترکیبی یا مکمل از ترکیب رنگ های اصلی با رنگ های ثانویه بدست می‌آیند. تعداد این رنگ ها در چرخه رنگ ایتن، 6 عدد میباشد که بین رنگ های اصلی و ثانویه قرار میگیرند. نسبت های مختلف رنگ اصلی و یا ثانویه در ترکیب، باعث ایجاد تناژ های مختلف از رنگ ترکیبی موردنظر میشود. رنگهای ترکیبی شامل:
- زرد + بنفش = ارغوانی
- قرمز + نارنجی = آجری
- آبی + بنفش = نیلی
- آبی + سبز = آبی فیروزه‌ای
- زرد + سبز = سبز چمنی
- زرد + نارنجی = کهربایی
رنگ های متضاد در ایتن
رنگ های مذکور در چرخه ایتن، تنها ترکیباتی محدود از بین صدها هزار رنگ است. در علم ترکیب رنگ ها، قوانین زیادی برای ترکیب بندی و ایجاد حس خوب و فضایی آرامبخش وجود دارد. بطور مثال با قرار گرفتن رنگ های متضاد در کنار هم، فضایی بسیار گرم و دلچسب را بوجود می‌آورد. اهمیت آشنایی با رنگ شناسی لباس بواسطه دایره ایتن تا حد زیادی میسر خواهد شد.
دایره ایتن، شامل هفت کنتراست یا تضاد رنگ است که هر مورد خواص و ویژگی های مربوط به خود را دارد. کنتراست، به معنای تفاوت های متمایز میان دو رنگ میباشد. تضاد فام، تضاد تاریک و روشن، تضاد سرد و گرم، تضاد رنگ های مکمل، تضاد هم پایه، تضاد کیفیت (خلوص رنگ) و تضاد کمیت (وسعت سطوح)، 7 کنتراست دایره ایتن میباشد که در ادامه به شرح هرکدام می‌پردازیم.
تضاد ته رنگ یا فام (رنگ به خودی خود)
این نوع تضاد ساده ترین نوع از تضاد هفتگانه چرخه ایتن است. در این نوع کنتراست تنها رنگ هایی که دارای خلوص بالا یا درصد اشباع بالای میباشند، در کنار هم قرار میگیرند. شديدترين تضاد فام ميان سه رنگ اصلي قرمز، زرد و آبي است كه هيچ وجه مشترک رنگی با یکدیگر ندارند.
به ترتیب شدت تضاد میان رنگ ها ثانویه و رنگ های ترکیبی، کمتر از رنگ های اصلی است. زمانی که رنگ ها با سفید یا سیاه ترکیب میشوند، از میزان تضاد آنها کم می‌گردد.
تضاد تاریک و روشن
از جمله مهمترین تضادهای چرخه رنگ ایتن میباشد. در این کنتراست رنگ سفید (روشن ترین طیف) و رنگ سیاه (تیره ترین طیف) میباشد و حد فاصل این دو رنگ طیف خاکستری قرار می‌گیرد. اگر رنگی که به درجه روشن‌تر خاکستری نزدیک باشد را در کنار رنگی که به درجه تیره تر خاکستری نزدیک باشد، قرار میدهیم تا در نهایت یک تضاد تاریک و روشن ایجاد نماییم.
کنتراست سرد و گرم چرخه ایتن
این نوع تضاد یا کنتراست دایره ایتن، با علوم روانشناختی و مفاهیم احساسی ارتباط تنگاتنگی دارد. بر اساس تحقیقات رنگ شناسی صورت گرفته، انسان از طریق حس بینایی متوجه سردی و گرمی رنگ ها میشود. همانطور که در ابتدای متن اشاره کردیم، هر کدام از رنگ ها، احساسات و تاثیرات مختلفی در انسان ایجاد میکند.
برای مثال رنگ قرمز نشان دهنده شور و هیجان، سرزندگی، قدرت است اما در عین حال میتواند نشان دهنده عصبانیت، تنفر، غرور و یا خشم باشد. برای اطلاعات بیشتر به مطلب روانشناسی رنگ قرمز در طراحی لباس مراجعه کنید.
اگر در دایره ایتن یک خط مستقیم از رنگ ارغوانی به سمت رنگ سبز چمنی رسم کنیم، دایره به دو قسمت تقسیم میشود. در سمتی که رنگ های قرمز، صورتی، زرد، طلایی و نارنجی وجود دارد، اصطلاحاً رنگ های گرم و به سمت دیگر رنگ های سرد گفته میشود.
رنگ قرمز پرحرارت ترین رنگ و رنگ های سبز و آبی آرامبخش ترین رنگ و یا سرد ترین رنگ شناخته شده است. پس می‌توان گفت میزان سردی و گرمی رنگ ها بستگی به رنگ های ترکیب شده با آنها و حس مخاطب دارد.
تضاد رنگ های مکمل
رنگ های مکمل به رنگ هایی هستند که باعث درخشش و تکمیل یکدیگر میشوند. در چرخه رنگ ایتن، این رنگ ها درست در مقابل یکدیگر قرار دارند. به عنوان مثال زرد در برابر بنفش، آبی در برابر نارنجی، قرمز در برابر سبز. اگر دو رنگی که مکمل هستند را با یکدیگر ترکیب کنیم، رنگ خاکستری خنثی ایجاد میشود.
کنتراست هم پایه دایره ایتن (سیمولتانه)
به کنتراست هم پایه، تضاد همزمانی نیز گفته میشود. این تضاد بیانگر این عمل است که چشم انسان با نگاه کردن به هر رنگ، رنگ مکمل آنرا در ذهن می‌سازد. به عنوان مثال اگر دو کارت زرد و سفید داشته باشید و برای مدت زمان اندکی به رنگ زرد نگاه کنید و سپس به کارت سفید رنگ بنگرید، در این زمان چشم انسان کارت را به رنگ بنفش (مکمل رنگ زرد) می‌بیند.
تضاد کیفیت (خلوص رنگ)
در این نوع تضاد چرخه ایتن به درجه خلوص هر رنگ توجه میشود. قرار دادن یک رنگ خالص در کنار ترکیبی از همان رنگ با درجه خلوص کمتر باعث ایجاد تضاد می شود. برای مثال رنگ قرمز اصلی زمانی که در کنار رنگ صورتی (ترکیب قرمز و سفید) قرار بگیرد، رنگ قرمز اصلی جلوه بیشتری از خود نمایان می کند.
تضاد کمیت چرخه ایتن (وسعت سطوح)
كنتراست كميت چرخه ایتن در رابطه با بزرگي و كوچكي سطوح رنگين، نقش دارند. مسلماً هر چقدر فضای یک سطح رنگی از سایر رنگ ها بیشتر باشد تضاد آن رنگ با بقیه نیز بیشتر خواهد بود.
دو عامل ميزان درخشش و خلوص رنگ و ميزان بزرگي سطح يا لكه رنگي، عواملی هستند که در ايجاد كنتراست كميت، نقش اساسي دارند.
